Theo kết quả mới nhất từ nhóm nghiên cứu DESI (Dark Energy Spectroscopic Instrument) tại Đài quan sát Kitt Peak (Arizona, Mỹ), năng lượng tối dường như đã đạt đỉnh cách đây hàng tỷ năm và giờ đang giảm dần. Nếu điều này được xác nhận, nó có thể làm đảo lộn hiểu biết lâu nay của các nhà khoa học về sự phát triển và cái kết của vũ trụ. Thậm chí, vũ trụ có thể sẽ không giãn nở mãi mãi mà quay ngược lại và kết thúc bằng một “vụ co lớn” (Big Crunch).
Giáo sư Alexie Leauthaud-Harnett từ Đại học California, Santa Cruz, chia sẻ: “Những gì chúng tôi đang quan sát thật sự rất hấp dẫn. Có thể chúng ta đang ở rất gần một bước đột phá lớn để hiểu rõ năng lượng tối và bản chất thực sự của vũ trụ.”
“Những gì chúng tôi đang quan sát thật sự rất hấp dẫn. Có thể chúng ta đang ở rất gần một bước đột phá lớn để hiểu rõ năng lượng tối và bản chất thực sự của vũ trụ.”
Năng lượng tối được phát hiện từ cuối những năm 1990, khi các nhà thiên văn nhận thấy tốc độ giãn nở của vũ trụ không chậm lại như kỳ vọng (do lực hấp dẫn), mà ngược lại – đang tăng tốc. Lúc đó, họ đặt tên cho lực bí ẩn này là “năng lượng tối.”
Từ trước đến nay, giới khoa học vẫn cho rằng năng lượng tối là một hằng số và sẽ tiếp tục đẩy các thiên hà ra xa nhau cho đến khi vũ trụ trở nên lạnh lẽo, trống rỗng – kịch bản được gọi là “cái chết lạnh” (Big Freeze).
Tuy nhiên, những phát hiện mới từ DESI – vừa được công bố tại Hội nghị Vật lý toàn cầu ở California – lại chỉ ra điều khác: năng lượng tối không hằng định. Theo dữ liệu mới nhất từ DESI, khi vũ trụ đạt khoảng 70% tuổi đời hiện tại, năng lượng tối đạt đỉnh và từ đó suy yếu khoảng 10%. Điều này có nghĩa, vũ trụ vẫn đang giãn nở nhanh, nhưng “bàn đạp” năng lượng tối đang được nới lỏng dần.
Giáo sư Carlos Frenk (Đại học Durham, thành viên nhóm DESI) cho biết: “Có một thứ vẫn đang đẩy các thiên hà ra xa nhau, nhưng nó không giữ nguyên mà đang yếu dần.”
Dù chưa đạt ngưỡng xác suất cao tuyệt đối (5-sigma – tiêu chuẩn vàng trong vật lý để khẳng định một khám phá), nhưng ngày càng nhiều nhà khoa học trong nhóm đã chuyển từ nghi ngờ sang tin tưởng vào kết quả.
Giáo sư Frenk tự tin khẳng định: “Tôi không còn đứng giữa hai luồng ý kiến. Tôi đã xem xét dữ liệu rất kỹ. Đây là một kết quả đáng tin cậy. Chúng ta đang chứng kiến sự sụp đổ của mô hình cũ và sự ra đời của một mô hình hoàn toàn mới.”
Giáo sư John Peacock (Đại học Edinburgh), từng hoài nghi, nay cũng bị thuyết phục:
“Những phát hiện gây chấn động cần bằng chứng rất mạnh mẽ. Tôi sẽ không cược cả ngôi nhà của mình, nhưng tôi sẵn sàng đặt 1.000 bảng cho kết quả này.”
Tuy nhiên, một số nhà khoa học khác vẫn thận trọng. Giáo sư George Efstathiou (Đại học Cambridge) cho rằng:
“Kết quả hiện tại chưa đủ để khẳng định chắc chắn năng lượng tối đang thay đổi. Nhưng biết đâu khi DESI thu thập thêm dữ liệu, mọi thứ sẽ rõ ràng hơn.”
Nếu năng lượng tối tiếp tục giảm và thậm chí trở nên âm, vũ trụ có thể kết thúc bằng một vụ co sụp trở lại – “Big Crunch.”
Điều mà các nhà khoa học hiện nay chưa giải thích được là: tại sao năng lượng tối – vốn chiếm khoảng 70% thành phần vũ trụ – lại suy yếu? Có thể là các định luật vật lý đang thay đổi, hoặc có điều gì đó quan trọng mà chúng ta vẫn chưa hiểu.
Giáo sư Ofer Lahav (Đại học College London) chia sẻ: “Thành thật mà nói, chúng tôi vẫn chưa biết chính xác năng lượng tối và vật chất tối là gì. Lý thuyết cho rằng năng lượng tối là hằng số vốn đã đủ rắc rối. Giờ lại thêm điều này nữa. Nhưng nhìn theo hướng tích cực, suốt 20 năm qua chúng ta gần như ‘mắc kẹt’ với một lý thuyết cũ. Giờ thì các nhà vật lý lại có thêm những câu hỏi mới để tìm lời giải.”
Hannah Devlin là một nhà báo kỳ cựu chuyên về mảng khoa học của tờ The Guardian (TG). Bìa viết được đăng trên TG vào ngày 19/03/2025.
The Guardian là một tờ báo nổi tiếng của Anh, được biết đến trên toàn cầu với những bài viết chất lượng cao, cập nhật nhanh chóng và nội dung đáng tin cậy. Báo tập trung vào nhiều lĩnh vực như thời sự, chính trị, khoa học, công nghệ và đời sống, với phong cách phân tích sâu sắc, dễ tiếp cận cho người đọc. The Guardian hiện hoạt động mạnh mẽ trên cả nền tảng in ấn và trực tuyến, trở thành một nguồn thông tin tham khảo uy tín cho độc giả khắp thế giới.
Biên dịch: Thu Hoài
