Khu vực bán đảo Yucatán, nơi từng chứng kiến một thiên thạch va chạm cách đây khoảng 66 triệu năm, đã gây ra sự tuyệt chủng hàng loạt, tiêu diệt nhiều loài khủng long. Tuy nhiên, đây không phải là sự kiện tuyệt chủng duy nhất trên hành tinh này, mà chỉ là sự kiện nổi bật nhất. Các nhà khoa học tin rằng ít nhất có năm sự kiện tuyệt chủng lớn đã xảy ra trong 500 triệu năm qua, không phải tất cả đều do các thiên thạch gây ra. Một số, như cách đây 372 triệu năm và 445 triệu năm, có thể là do các kỷ băng hà.
Một nghiên cứu mới đây, dựa trên cuộc điều tra các ngôi sao trong Dải Ngân Hà, cho thấy các thời kỳ khí hậu lạnh nghiêm trọng có thể đã bắt đầu từ các ngôi sao chết ở khoảng cách hàng triệu năm ánh sáng.
"Nếu một ngôi sao khổng lồ phát nổ gần Trái Đất dưới dạng siêu tân tinh, kết quả sẽ là thảm họa cho sự sống trên hành tinh của chúng ta," Tiến sĩ Nick Wright, nhà vật lý thiên văn tại Đại học Keele, Vương quốc Anh, cho biết trong một tuyên bố. "Nghiên cứu này cho thấy điều đó có thể đã xảy ra."
Mặc dù các nghiên cứu trước đây chưa xác định nguyên nhân của các sự kiện tuyệt chủng cuối kỷ Devon và Ordovician (cách đây 372 triệu và 445 triệu năm), nhưng các nhà khoa học cho rằng siêu tân tinh có thể là thủ phạm. Sự tuyệt chủng Ordovician đã loại bỏ khoảng 60% loài động vật không xương sống biển, khi mà đại dương là nơi sinh sống chính của phần lớn các loài trên Trái Đất. Sự kiện cuối kỷ Devon làm mất đi 70% sinh vật sống và dẫn đến sự thay đổi mạnh mẽ trong các loài cá còn tồn tại.
Các nhà khoa học đã suy đoán rằng những kỷ băng hà này có thể là kết quả của sự hư hại tầng ozon. Quan trọng hơn, nhóm nghiên cứu cho rằng siêu tân tinh có thể đã kích hoạt những biến đổi thảm khốc trong khí quyển của Trái Đất. Tỷ lệ siêu tân tinh gần Trái Đất trùng khớp với thời gian của những sự kiện tuyệt chủng hàng loạt này. Các phát hiện này của nhóm nghiên cứu được công bố trên Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.
Siêu tân tinh là sự kiện sao chết cực kỳ mạnh mẽ, tạo ra lỗ đen hoặc sao neutron. Đây là những vụ nổ sáng nhất, mạnh mẽ nhất và lớn nhất mà các nhà khoa học đã quan sát được trong vũ trụ.
NASA cho biết những vụ nổ này là "nhà máy nguyên tố": Chúng tạo ra các nguyên tố như carbon, một thành phần thiết yếu cho sự sống trên Trái Đất. Chúng phát tán canxi và sắt, các nguyên tố quan trọng trong xương và máu, vào không gian giữa các vì sao, giúp hình thành các thế hệ sao và hành tinh mới. Đây chính là ý nghĩa mà nhà thiên văn học Carl Sagan đã nói "chúng ta được tạo ra từ vật chất sao." Các nguyên tố trong cơ thể chúng ta thực sự được hình thành trong lõi sao và được văng ra khắp vũ trụ khi sao chết.
Thật thú vị khi siêu tân tinh vừa là kẻ tạo ra vừa là kẻ hủy diệt sự sống, các tác giả của nghiên cứu nhận định.
"Vụ nổ siêu tân tinh mang các nguyên tố nặng vào môi trường giữa các vì sao, và chúng sẽ được sử dụng để tạo ra các sao và hành tinh mới," Alexis Quintana, tác giả chính, cho biết. "Tuy nhiên, nếu một hành tinh như Trái Đất quá gần sự kiện này, nó sẽ gặp phải những hậu quả thảm khốc."
Bức xạ từ vụ nổ siêu tân tinh gần có thể làm hỏng tầng ozon, khiến Trái Đất bị phơi bày dưới tác động của tia cực tím có hại từ mặt trời và mưa axit.
Nhóm nghiên cứu đã sử dụng các mô hình ước tính sự phát triển của sao và ánh sáng phát ra từ chúng, kết hợp với dữ liệu từ các khảo sát bầu trời lớn, bao gồm các dữ liệu từ sứ mệnh Gaia của Cơ quan Vũ trụ Châu Âu. Cuộc điều tra đã phân tích gần 25.000 ngôi sao "OB" — những ngôi sao nóng và khối lượng lớn, có nhiệt độ bề mặt gấp đôi mặt trời — trong bán kính khoảng 3.260 năm ánh sáng từ mặt trời.
Nhờ đó, các nhà khoa học có thể tính toán tỷ lệ siêu tân tinh trong khu vực gần Trái Đất và toàn bộ Dải Ngân Hà. Theo tính toán của nhóm, mỗi 400 triệu năm sẽ có một vụ siêu tân tinh xảy ra đủ gần để bức xạ của nó có thể tác động đến khí quyển Trái Đất.
Những ngôi sao gần nhất có khả năng phát nổ trong vòng một triệu năm tới được cho là Antares và Betelgeuse. Tuy nhiên, đừng lo lắng, vì cả hai ngôi sao này đều cách Trái Đất hơn 500 năm ánh sáng, đủ xa để các vụ nổ của chúng khó có thể gây ra kỷ băng hà.
Elisha Sauers là biên tập viên tại MashableSE Asia. Bài viết được đăng tải trên MashableSE Asia vào 13/03/2025.
MashableSE Asia là một trang web nổi tiếng chuyên cung cấp thông tin về công nghệ, giải trí, văn hóa số và các xu hướng mạng xã hội. Mashable đã mở rộng và phát triển một phân khu chuyên biệt cho khu vực Đông Nam Á, gọi là Sea.Mashable, nhằm mang đến những tin tức và phân tích phù hợp với thị trường và người dùng khu vực này.
Biên dịch: Hà Linh
