Để dễ hình dung, con số này còn lớn hơn tổng GDP của Myanmar, Lào và Campuchia – nơi có khoảng 78 triệu dân.
Trong thời đại các đế chế công nghệ bùng nổ, thật dễ nghĩ rằng những tỷ phú ngày nay là những người giàu nhất lịch sử. Tuy nhiên, những cá nhân sở hữu khối tài sản khổng lồ nhất thực tế đã sống từ hàng thế kỷ trước – và họ giàu đến mức có thể định hình cả nền kinh tế.
Từ tỷ phú hiện đại cho tới những huyền thoại giàu có nhất lịch sử
Việc định giá tài sản trong quá khứ là một bài toán đầy thách thức, bởi khái niệm giàu có thay đổi theo từng thời đại. Làm sao để tính giá trị đất đai của các vị vua Ba Tư hay kho báu của Thành Cát Tư Hãn bằng đô la ngày nay? Liệu có thể chỉ đơn giản nhân trọng lượng kho vàng của ông với 2.628 USD – giá vàng vào tháng 11/2024 – để biết ông thực sự giàu đến mức nào?
Trong những nền kinh tế cổ đại, nơi thuế được thu bằng ngũ cốc và tiền tệ chưa phổ biến, việc quy đổi tài sản sang đô la hiện đại chỉ là một phép tính mang tính phỏng đoán. Nhưng điều đó không làm chủ đề này kém thú vị.
Hãy lấy Marcus Licinius Crassus làm ví dụ – một trong những người giàu nhất La Mã cổ đại với tài sản khoảng 170 triệu sesterces. Ông được xem như "nhà đầu tư giá trị" đầu tiên, khi mua lại những khu vực rộng lớn của Rome ngay giữa lúc hỏa hoạn, chỉ đồng ý dập lửa nếu chủ sở hữu chịu bán rẻ. Khi cuộc nổi dậy của Spartacus nổ ra vào năm 73 TCN, chính Crassus đã tự mình dẫn đầu hai quân đoàn đàn áp. Truyền thuyết kể rằng ông bị hành hình bằng cách đổ vàng nóng chảy vào miệng – một cái kết tượng trưng cho lòng tham vô độ.
Tuy nhiên, không cần quay về thời cổ đại, chúng ta vẫn có thể tìm thấy những người sở hữu khối tài sản vượt xa các tỷ phú ngày nay. Theo nhiều ước tính, John D. Rockefeller có khối tài sản tương đương 300-400 tỷ USD, trong khi J.P. Morgan từng đóng vai trò "ngân hàng trung ương" của Hoa Kỳ trước khi Cục Dự trữ Liên bang ra đời, cứu nền kinh tế Mỹ khỏi khủng hoảng năm 1893 bằng một khoản vay khổng lồ.
Nhưng thay vì đo lường tài sản theo giá trị tuyệt đối, câu hỏi quan trọng hơn là: Ai là người giàu đến mức định nghĩa lại giá trị của tiền bạc?
Trong suốt lịch sử, chỉ có hai nhân vật nắm giữ khối tài sản khổng lồ đến mức, dù tiêu xài tự nguyện hay bị ép buộc, họ vẫn có thể làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu đương thời.
Mansa Musa – Vị hoàng đế giàu có tới mức lạm phát
Năm 1324, Mansa Musa – vị hoàng đế của Đế chế Mali – thực hiện chuyến hành hương đến Mecca với đoàn tùy tùng khổng lồ gồm 60.000 người và mang theo kho báu vàng không tưởng. Chuyến đi của ông đã tạo ra chấn động khắp thế giới Địa Trung Hải.
Tại Cairo, Medina và nhiều thành phố lớn khác, Musa phân phát vàng hào phóng đến mức khiến giá trị của kim loại quý này lao dốc, kéo theo siêu lạm phát nghiêm trọng. Giá cả hàng hóa leo thang, làm đảo lộn nền kinh tế địa phương trong nhiều năm.
Nhận ra tác động từ sự xa hoa của mình, Mansa Musa tự mình khắc phục hậu quả. Ông mua lại lượng lớn vàng từ các khu chợ ở Cairo, vô tình thực hiện một chính sách "thắt chặt tiền tệ" sớm nhất trong lịch sử, giúp ổn định nền kinh tế. Có thể nói, ông chính là một "chu kỳ kinh tế vĩ mô" tự thân.
Atahualpa – Vị hoàng đế cuối cùng
Nếu tài sản của Mansa Musa từng làm rung chuyển Địa Trung Hải, thì Atahualpa – vị hoàng đế cuối cùng của Đế chế Inca – cũng sở hữu một khối tài sản khổng lồ, dù trong hoàn cảnh rất khác biệt.
Đế chế Inca không sử dụng hệ thống tiền tệ chính thức, mà đo lường sự giàu có dựa trên quyền kiểm soát tài nguyên và lao động. Cả vương quốc vận hành như một đại gia đình, nơi Hoàng đế nắm giữ mọi thứ: lương thực, quần áo, xa xỉ phẩm, nhà cửa và cả con người. Đàn ông phục vụ Hoàng đế với vai trò nông dân, thợ thủ công, chiến binh hoặc lao động, đổi lại họ được cung cấp đầy đủ nhu yếu phẩm để sinh tồn.
Năm 1532, sau cuộc nội chiến đẫm máu với người anh cùng cha khác mẹ Huáscar, Atahualpa bị quân Tây Ban Nha bắt giữ. Để cứu mạng mình, ông đề nghị một khoản tiền chuộc bằng vàng và bạc khổng lồ. Theo truyền thuyết, ông đã lấp đầy một căn phòng bằng vàng, tương đương khoảng 1,5 tỷ USD theo giá trị ngày nay.
Tuy nhiên, người Tây Ban Nha vẫn xử tử Atahualpa và cướp sạch đế chế của ông. Khối lượng vàng và bạc khổng lồ mà họ mang về châu Âu sau năm 1500 đã gây ra lạm phát nghiêm trọng, kéo dài hàng thập kỷ, khiến nền kinh tế châu Âu rơi vào khủng hoảng. Phần lớn số vàng làm suy yếu kinh tế châu Âu thế kỷ 16 có nguồn gốc từ Atahualpa.
Tại sao khó so sánh sự giàu có trong lịch sử với ngày nay?
Sự giàu có trong thời cổ đại được đo lường theo cách khác, và do không có hệ thống tiền tệ tiêu chuẩn, rất khó để quy đổi chính xác tài sản lịch sử sang giá trị ngày nay. Giá trị của đất đai, tài nguyên và quyền lực thường quan trọng hơn tài sản tiền tệ.
Ai là người giàu nhất nếu xét về tài sản tuyệt đối?
Rất khó để đo lường tài sản một cách tuyệt đối, nhưng Mansa Musa thường được xem là một trong những nhân vật giàu có nhất trong lịch sử. Khối tài sản khổng lồ của ông lớn đến mức gây ra những biến động kinh tế ở nhiều khu vực.
Các tỷ phú hiện đại có thể tác động đến nền kinh tế toàn cầu như những nhân vật lịch sử như Mansa Musa hay Atahualpa không?
Dù sở hữu khối tài sản khổng lồ, các tỷ phú ngày nay không có ảnh hưởng kinh tế tập trung như Mansa Musa hay Atahualpa. Nền kinh tế toàn cầu hiện đại phức tạp và đa dạng hơn, nên ngay cả những cá nhân giàu nhất cũng khó có thể gây ra siêu lạm phát hay sụp đổ kinh tế như trong quá khứ.
Kết luận
Nếu bạn kinh ngạc khi biết rằng chưa đến 100 người kiểm soát lượng tài sản bằng một nửa dân số thế giới, hãy tưởng tượng tiền bạc từng tập trung đến mức nào trong lịch sử.
Dù những tỷ phú như Elon Musk hay Jeff Bezos giàu có theo mọi tiêu chuẩn, tài sản của họ không quá tập trung đến mức có thể làm rung chuyển cả nền kinh tế như Mansa Musa hay Atahualpa. Ngay cả khi Bill Gates tận hưởng một kỳ nghỉ xa hoa nhất có thể, ông cũng khó có thể gây ra khủng hoảng tiền tệ khu vực.
Nếu một tỷ phú hiện đại bị bắt cóc, khoản tiền chuộc cũng khó có thể khiến cả lục địa rơi vào suy thoái. Vì vậy, dù các cá nhân giàu nhất ngày nay sở hữu khối tài sản khổng lồ, họ không thể sánh được với tầm ảnh hưởng kinh tế của những nhân vật giàu có nhất trong lịch sử.
Biên dịch: Hà Linh
