Ước tính có khoảng 3-6% dân số trưởng thành bị ADHD. Các triệu chứng của rối loạn thần kinh này bao gồm việc khó tập trung và tính bốc đồng, và theo nghiên cứu mới, ADHD còn liên quan đến các vấn đề tâm lý nghiêm trọng khác.
“Nghiên cứu của chúng tôi mang đến cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ phức tạp giữa ADHD và các rối loạn tâm thần khác,” Tiến sĩ Dennis Freuer, nhà nghiên cứu chính và trưởng khoa dịch tễ học tại Bệnh viện Đại học Augsburg, cho biết.
Ông giải thích: "Chúng tôi nhận thấy mối liên hệ rõ ràng giữa ADHD và rối loạn trầm cảm nặng. Cả hai rối loạn này, dù riêng biệt hay kết hợp, đều làm tăng nguy cơ tự tử hoặc rối loạn stress sau chấn thương."
Freuer cũng chia sẻ rằng nghiên cứu chỉ ra rằng nguy cơ mắc bệnh chán ăn có thể hoàn toàn do ADHD gây ra, trong khi không có bằng chứng cho mối liên hệ giữa ADHD và các bệnh như rối loạn lưỡng cực, lo âu hay tâm thần phân liệt.
"Chúng tôi khuyến nghị các bác sĩ theo dõi bệnh nhân ADHD để phát hiện các rối loạn tâm lý đi kèm, đặc biệt là những rối loạn đã được nghiên cứu, và thực hiện các biện pháp phòng ngừa khi cần thiết," Sussan Nwogwugwu, chuyên gia điều trị ADHD và y tá khu vực, cho biết.
"Nghiên cứu này sẽ giúp thúc đẩy việc điều trị ADHD hiệu quả hơn, giảm nguy cơ và những hậu quả nghiêm trọng từ các rối loạn tâm lý khác," bà nói.
Mối quan hệ giữa ADHD và các rối loạn tâm lý
Để nghiên cứu mối liên hệ giữa ADHD và bảy rối loạn tâm lý, các nhà khoa học đã sử dụng kỹ thuật ngẫu nhiên hóa Mendelian (Mendelian randomization - MR). Tiến sĩ Freuer giải thích rằng MR là "một công cụ mạnh mẽ, sử dụng sự biến thiên di truyền để xác định mối quan hệ nhân quả giữa yếu tố nguy cơ và kết quả."
Theo Freuer, phương pháp này mang lại một số lợi ích so với các nghiên cứu quan sát truyền thống.
"Ý tưởng là sử dụng sự phân bổ ngẫu nhiên của sự biến thiên di truyền ngay từ khi thụ thai để mô phỏng thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát, giúp vượt qua các điểm yếu của nghiên cứu quan sát, chẳng hạn như sự nhiễu loạn không đo lường được và mối quan hệ nhân quả ngược," ông giải thích.
Với phương pháp này, các nhà nghiên cứu có thể đánh giá được các tác động nhân quả thay vì chỉ dựa vào mối quan hệ tương quan, Freuer cho biết thêm. "Bên cạnh đó, yếu tố nguy cơ và kết quả có thể được đo lường qua nhiều nghiên cứu khác nhau, sau đó kết hợp lại để trả lời những câu hỏi khoa học cụ thể."
Nhóm nghiên cứu tập trung vào ADHD và các rối loạn tâm lý như rối loạn lưỡng cực, lo âu, trầm cảm, chứng chán ăn, PTSD, tự tử và tâm thần phân liệt. Họ phát hiện rằng ADHD làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn này theo các mức độ khác nhau:
Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trầm cảm nặng làm tăng nguy cơ tự tử lên 42% và PTSD lên 67%.
"Kết quả nghiên cứu của chúng tôi nhấn mạnh sự cần thiết của việc điều trị sớm, phù hợp với từng bệnh nhân," Freuer chia sẻ. "Từ góc độ lâm sàng, các bác sĩ cần theo dõi bệnh nhân ADHD để phát hiện sớm các dấu hiệu của các rối loạn tâm lý khác và áp dụng các biện pháp phòng ngừa khi cần thiết."
Ông nhấn mạnh rằng việc không đánh giá thấp bất kỳ triệu chứng nào, cũng như bản chất của bệnh và các hậu quả có thể xảy ra, là vô cùng quan trọng. Tìm kiếm sự trợ giúp chuyên môn kịp thời là yếu tố then chốt để ngăn ngừa các tác động xấu trong tương lai.
Các yếu tố có nguy cơ tâm lý đối với người mắc ADHD
Việc phát triển các rối loạn tâm lý thứ phát khi có một tình trạng sức khỏe chính không phải là điều hiếm gặp, và điều này cũng đúng với những người mắc ADHD.
ADHD có thể gây cản trở cho một người trong việc sống theo cách họ mong muốn, điều này có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như trầm cảm.
"Chúng tôi nhận thấy rằng nếu một người trẻ tuổi được chẩn đoán mắc ADHD, và các triệu chứng ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày của họ, việc nhận thức được điều này có thể dẫn đến sự tự ti, các vấn đề hành vi và các vấn đề tâm lý khác, như trầm cảm và lo âu," Mailin Delgado, LMHC, nhà tư vấn tâm lý và nhà tâm lý học trường học tại Plantation Counseling and Wellness, chia sẻ.
Ngược lại, nếu một người trẻ tuổi đã mắc trầm cảm hoặc lo âu và cũng được chẩn đoán mắc ADHD, các triệu chứng của ADHD có thể ảnh hưởng đến khả năng tiếp tục điều trị cho trầm cảm hoặc lo âu, đặc biệt là vì các kỹ năng điều hành và trí nhớ làm việc thường bị ADHD tác động.
Môi trường sống cũng có thể đóng vai trò quan trọng, theo Ambrosio J. Romero, MD, FAAFP, chuyên gia ADHD của MEDvidi, chia sẻ với Health.
"Bất ngờ là, đến 90% người mắc ADHD có thể đã di truyền rối loạn này từ cha mẹ," bà nói. "Việc lớn lên trong gia đình có thể không được điều trị ADHD có thể dẫn đến những trải nghiệm chấn thương từ thời thơ ấu hoặc tạo ra những kỳ vọng không thực tế và quá tải, từ đó dẫn đến các vấn đề tâm lý."
Ngoài ra, những trải nghiệm trong công việc hoặc học tập cũng có thể làm gia tăng các vấn đề tâm lý đối với người mắc ADHD, theo Chantal Marie Gagnon, PhD, LMHC, nhà trị liệu tâm lý và chủ sở hữu của Plantation Counseling and Wellness.
"Một thử thách lớn là phần lớn các giáo viên K-12 và phụ huynh thường đánh giá hành vi hơn là sự sáng tạo và nhiệt huyết," Gagnon cho biết. "Do đó, trong những năm đầu đời, trẻ em mắc ADHD thường bị xa lánh, và chúng ta biết rằng sự cô lập xã hội và sự từ chối bạn bè là những yếu tố quan trọng gây ra trầm cảm, đặc biệt là ở thanh thiếu niên."
Giảm thiểu nguy cơ phát triển các rối loạn tâm lý thêm
Khi nói đến việc giảm nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý ở những người mắc ADHD, Gagnon cho rằng liệu pháp và giáo dục tâm lý nên được ưu tiên hàng đầu.
"Việc kết nối với một đội ngũ chuyên gia tâm lý có trình độ và kinh nghiệm sẽ mang đến nhiều góc nhìn và giải pháp khác nhau, tất cả đều hướng tới mục tiêu làm việc cùng bệnh nhân để đạt được kết quả tốt nhất," bà chia sẻ.
Thay đổi lối sống cũng là một yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý đồng mắc.
"Người mắc ADHD cần chú trọng vào những yếu tố lối sống tác động đến sức khỏe tâm lý của họ, đồng thời cải thiện sức khỏe tổng thể," Nwogwugwu cho biết. "Các yếu tố này bao gồm giấc ngủ đủ, chế độ ăn uống lành mạnh, các kỹ thuật quản lý căng thẳng, tập thể dục đều đặn và một mạng lưới xã hội hỗ trợ."
Ngoài ra, Romero nhấn mạnh việc cởi mở và trung thực với bác sĩ về các triệu chứng của bạn, cách chúng ảnh hưởng đến cuộc sống và bất kỳ tiền sử bệnh lý nào liên quan.
Chẳng hạn, bạn có thể ghi lại các triệu chứng và cách chúng tác động đến cuộc sống, rồi chia sẻ thông tin đó với bác sĩ. Hơn nữa, hãy đặt câu hỏi về các phương pháp điều trị khác nhau và tìm hiểu lợi ích cũng như rủi ro của từng phương án.
Mặc dù quá trình tìm ra phương pháp điều trị phù hợp có thể đòi hỏi một chút kiên nhẫn, Romero khuyến khích bệnh nhân không bỏ cuộc. Ông nhấn mạnh: "Hãy sẵn sàng thử các phương pháp điều trị khác nhau cho đến khi bạn tìm thấy phương pháp phù hợp với mình."
Sherri Gordon là biên tập viên của Health. Bài viết được đăng tải trên Health ngày 07/03/2025.
Health là một trang web cung cấp thông tin về sức khỏe và thể chất, thuộc sở hữu của Dotdash Meredith. Trang web cung cấp các bài viết về nhiều chủ đề, bao gồm các tình trạng sức khỏe, dinh dưỡng, thể dục và sức khỏe tâm thần. Đội ngũ của Health.com bao gồm các chuyên gia y tế, nhà văn và biên tập viên, cam kết cung cấp nội dung dựa trên bằng chứng khoa học, cập nhật và toàn diện.
Biên dịch: Hà Linh
