Đây là nội dung trong bản đánh giá được các quan chức cấp cao dưới thời Trump trình bày trước Ủy ban Tình báo Thượng viện vào thứ Ba.
“Các băng đảng ma túy là thủ phạm chính gây ra cái chết của hơn 54.000 công dân Mỹ do opioid tổng hợp” trong vòng 12 tháng tính đến tháng 10/2024, Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard phát biểu trong phần mở đầu.
Bản đánh giá thường niên năm 2025 của Cộng đồng Tình báo Mỹ, cũng được công bố vào thứ Ba, đưa ra con số khác một chút, ước tính khoảng 52.000 ca tử vong có thể liên quan đến hoạt động của các băng đảng ma túy. NPR cho biết họ không thể xác minh độc lập bất kỳ con số nào trong báo cáo này.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), trong giai đoạn này, khoảng 84.000 người tại Mỹ đã tử vong do sử dụng quá liều fentanyl, methamphetamine và các loại ma túy khác trên thị trường chợ đen.
Tại phiên điều trần hôm thứ Ba, Thượng nghị sĩ Tom Cotton (R-AR), chủ tịch Ủy ban Tình báo, nhấn mạnh rằng chính quyền Trump đã đưa fentanyl lên hàng ưu tiên hàng đầu, thậm chí vượt qua các mối đe dọa an ninh quốc gia khác từ Iran, Triều Tiên và Nga.
"Lần đầu tiên trong lịch sử, bản đánh giá mối đe dọa thường niên liệt kê các tổ chức buôn bán ma túy nước ngoài là hiểm họa số một đối với đất nước chúng ta," Cotton phát biểu, đặc biệt nhấn mạnh đến "các băng đảng Mexico sử dụng tiền chất [hóa chất công nghiệp] sản xuất tại Trung Quốc."
Tuy nhiên, nỗ lực của nhóm Trump trong việc đẩy mạnh cuộc chiến chống fentanyl lại bị lu mờ bởi một vụ bê bối đang bùng nổ trong phiên điều trần. Tranh cãi xoay quanh việc các quan chức chính quyền sử dụng ứng dụng nhắn tin dân sự Signal để lên kế hoạch cho một chiến dịch ném bom tại Yemen, khiến sự chú ý bị chuyển hướng.
Từ khủng hoảng y tế công cộng đến mối đe dọa an ninh quốc gia
Fentanyl lần đầu xuất hiện trên thị trường chợ đen ở Mỹ vào năm 2012, dần thay thế heroin và thuốc giảm đau kê đơn để trở thành loại opioid nguy hiểm nhất do các băng đảng tội phạm phân phối. Dưới thời chính quyền Trump đầu tiên, số ca tử vong do fentanyl gây ra tăng vọt, chỉ riêng năm 2020 đã tăng hơn 30%.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, thảm kịch opioid đã có dấu hiệu giảm bớt, với số ca tử vong do sử dụng quá liều giảm hơn 26% từ mức đỉnh năm 2023 đến tháng 10 năm ngoái, theo dữ liệu mới nhất từ CDC. Chính quyền Biden đã tập trung phần lớn nỗ lực vào các biện pháp y tế công cộng để đối phó với cuộc khủng hoảng này.
Tuy nhiên, cựu tổng thống Donald Trump lại liên kết vấn đề buôn lậu fentanyl với chính sách thuế quan của ông đối với Canada, Trung Quốc và Mexico. Trump đã ký sắc lệnh hành pháp, lần đầu tiên liệt kê các băng đảng ma túy là tổ chức khủng bố. Ông cũng kêu gọi áp dụng án tử hình đối với những kẻ buôn ma túy.
Một số nhà lập pháp đảng Cộng hòa, bao gồm dân biểu Greg Steube của Florida, muốn Mỹ tiến hành các chiến dịch quân sự nhắm vào tổ chức buôn bán ma túy tại Mexico và các nơi khác.
Trong phiên điều trần hôm thứ Ba, thượng nghị sĩ Cotton đặt câu hỏi với giám đốc CIA John Ratcliffe về việc liệu chính phủ Trung Quốc có thực sự nỗ lực ngăn chặn xuất khẩu các hóa chất liên quan đến fentanyl mà các băng đảng ma túy sử dụng hay không.
"Không, chẳng có gì ngăn cản Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trấn áp các tiền chất fentanyl cả", Ratcliffe trả lời.
Ông nhấn mạnh rằng các công ty có liên kết với Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất fentanyl bất hợp pháp.
"Có hơn sáu trăm công ty liên quan đến Trung Quốc sản xuất các hóa chất tiền chất này trong một ngành công nghiệp trị giá hơn 1,5 nghìn tỷ đô la", Ratcliffe cho biết.
Các quan chức chính quyền Biden năm ngoái tuyên bố họ đã đạt được tiến triển đáng kể trong việc hợp tác với Trung Quốc và Mexico nhằm phá vỡ chuỗi cung ứng fentanyl, đồng thời có bằng chứng cho thấy tình trạng buôn lậu fentanyl và số ca tử vong do quá liều đã giảm.
Tuy nhiên, Ratcliffe mô tả sự hợp tác của Trung Quốc trong cuộc chiến chống buôn lậu ma túy là "không ổn định và còn nhiều hạn chế."
Các chuyên gia về chính sách ma túy nhìn nhận rằng các băng đảng ma túy đã góp phần gây ra cuộc khủng hoảng quá liều nghiêm trọng nhất trong lịch sử Mỹ, với sự tham gia của các công ty Trung Quốc và băng đảng Mexico.
Dù vậy, nhiều chuyên gia tỏ ra hoài nghi về cách tiếp cận của chính quyền Trump khi mô tả các hoạt động buôn lậu ma túy bằng ngôn ngữ của chiến tranh, khủng bố hay an ninh quốc gia. "Họ đang xem việc buôn bán ma túy như một cuộc chiến truyền thống," Regina LaBelle, chuyên gia chính sách ma túy tại Đại học Georgetown, người từng giữ chức quyền giám đốc Văn phòng Chính sách Kiểm soát Ma túy của Nhà Trắng dưới thời Biden, nhận định.
"Bạn không thể ném bom để xóa sổ các băng đảng ma túy. Đây là một vấn đề phức tạp và đòi hỏi chiến lược tinh vi hơn nhiều", LaBelle nói thêm.
Bà cùng một số chuyên gia khác được NPR phỏng vấn bày tỏ lo ngại rằng cách tiếp cận cứng rắn của chính quyền Trump có thể khiến Trung Quốc giảm hợp tác trong các nỗ lực chống ma túy.
Vanda Felbab-Brown, chuyên gia về chính sách ma túy tại Viện Brookings, lưu ý rằng chính quyền Trump đang chịu áp lực phải đưa fentanyl vào danh mục "vũ khí hủy diệt hàng loạt" (WMD), đặt nó ngang hàng với vũ khí hạt nhân và sinh học về mặt pháp lý.
"Nếu chính quyền Trump cố buộc tội Trung Quốc là đồng lõa hoặc tài trợ cho khủng bố WMD, điều này sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng quan hệ song phương," Felbab-Brown nhận định.
Bà cũng cảnh báo rằng động thái nhanh chóng của nhóm Trump nhằm mô tả fentanyl như một mối đe dọa an ninh quốc gia hoặc khủng bố có thể "tạo tiền đề chính trị, thậm chí là pháp lý, cho các cuộc không kích quân sự của Mỹ vào Mexico."
Brian Mann là biên tập viên tại NPR. Bài viết được đăng trên NPR ngày 25/03/2025.
NPR (National Public Radio) là một tổ chức truyền thông phi lợi nhuận của Mỹ, chuyên cung cấp tin tức, phân tích và chương trình văn hóa qua sóng phát thanh, kỹ thuật số và các nền tảng đa phương tiện khác.
Biên dịch: Hà Linh
